Zabytki architektury sakralnej.
W gminie Narol istnieje wiele obiektów o wartości kulturowej i zabytkowej. Znajdują się tutaj przede wszystkim wsie o charakterystycznym drewnianym budownictwie. Zachowało się również wiele interesujących kamiennych kapliczek, krzyży przydrożnych, starych cmentarzy, czy szczególnie cennych cerkwi, będących świadectwem przedwojennej wielokulturowości tego terenu.
W NAROLU
- Zespół Parafialny p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Najważniejszą częścią Zespołu jest murowany kościół, wybudowany w latach1790-1804 z fundacji Feliksa Antoniego Łosia. W czasie I wojny światowej uległ spaleniu. Odbudowę rozpoczęto natychmiast po zakończeniu działań wojennych w 1915 roku, a zakończono w 1917 roku. Murowana, jednonawowa o prezbiterium zamkniętym półkoliście świątynia prezentuje styl klasycystyczny. Wewnątrz ozdobiona jest pochodzącą z 1936 roku polichromią Teseya. Zachowało się w części zabytkowe wyposażenie z XVII i XVII wieku. Najcenniejsze z nich to kielichy barokowy i rokokowy krzyż ołtarzowy.
Fot.7. Kościół Parafialny p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Narolu
Źródło: Internet
Ufundowany kościół miał pełnić również rolę mauzoleum rodowego Łosiów. Pod północną kaplicą znajduje się krypta Łosiów o bogatej oprawie.
Fot.8. Północna kaplica w kościele p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Narolu 
Źródło: Internet
Znajdują się tu tablice poświęcone : Marii z Łosiów Pozyninie, Tadeuszowi Łosiowi, oraz łacińskie epitafium Marianny Urszuli z Moszczeńskich Łosiowej, ukochanej żony Feliksa Antoniego z 1800 roku. Od wschodu budowli wznosi się czworoboczna wieża, trzy kondygnacyjna zwieńczona baniastym hełmem. Obok kościoła znajduje się murowana dzwonnica z XIX wieku oraz drewniana wikarówka wybudowana na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych.
Inne zabytki sakralne w Narolu to:
- Murowana kaplica z drugiej połowy XVIII wieku z figurą świętego Jana Nepomucena, wystawiona przez Feliksa Antoniego Łosia w podziękowanie za uratowanie mu życia. Widniał na niej niegdyś napis:
Jaką przysługę na rzece Tanwi
Pan panu oddał – Pan wie,
A że Pan pana z nieszczęścia wybronił,
Za to Panu figurę wystawił
- posąg św. Floriana z 1800 roku na rynku ufundowany przez Feliksa Antoniego Łosia w dowód pamięci dla założyciela i fundatora Florianowa.58 59
- Kapliczka z figurą świętego Jana Nepomucena. Związana jest z nią ciekawa legenda. Stary komisarz wspomina o tym, jak to „ hrabia Łoś pojechał na chrzciny do majątku Łówcza. Uczta trwała kilka dni. W tym czasie Tanew wezbrała i porwała most. Wracający z uczty hrabia musiał przejechać przez rzekę. Powożący Kozak zatrzymał czterokonną karocę, mówiąc, że nie przejedzie, bo woda jest na chłopa. Hrabia Łoś odparł: woda na chłopa – panu do kolan i kazał jechać. Rwący nurt przewrócił karetę i wraz z końmi zatopił. Kozak po ciężkich trudach wyciągnął hrabiego na brzeg za włosy. Przemoknięci, pieszo dotarli do pałacu. Tam hrabia Łoś rozkazał swojemu woźnicy przyłożył 50 batów za to, że chamską ręką go wyciągnął. Za wyratowanie zaś wynagrodził go hojnie, dając mu wolność, 30 krów i folwark na Ukrainie”. Hrabia Łoś, w podzięce za opatrznościowe ocalenie, nad rzeką w miejscu zdarzenia postawił figurę świętego Jana Nepomucena, która później została przeniesiona na ulicę Warszawską.60 61
KRUPIEC
Był on przez wieki siedzibą obszernej parafii grecko – katolickiej, należącej do dekanatu potelickiego i diecezji przemyskiej. Do parafii należały jeszcze u schyłku XIX wieku: Wola Wielka, Łapajówka, Łukawica, Lipie, Chlewiska, Narol, Lipsko, Kadłubiska i Chyże. Do ostatnich dziesięcioleci XIX wieku istniała tu cerkiew drewniana pod wezwaniem świętej Trójcy, w 1899 roku zbudowano nową, murowaną pod wezwaniem Złożenia Szat Matki Boskiej.
Jest ona dziś najcenniejszym zabytkiem na terenie przedmieścia Krupiec wraz z całym zespołem cerkiewnym. Jego trzonem jest oczywiście cerkiew parafialna Złożenia Szat Matki Boskiej , około 1920 roku remontowana, po II wojnie światowej opuszczona, nie jest użytkowana do dziś. Obok cerkwi zachowała się murowana dzwonnica, datowana na lata 30- te XX wieku oraz drewniana kapliczka , wzniesiona w pierwszej ćwierci XX wieku.6263
HUTA RÓŻANIECKA
Większość mieszkańców wsi – ponad 800 osób – była wyznania rzymskokatolickiego i należała do parafii w Płazowie. Ludność wyznania greckokatolickiego miała swoją parafię. Od 1825 roku istniała w Hucie Różanieckiej cerkiew pod wezwaniem Świętego Mikołaja. Została ona zniszczona w czasie bombardowania wsi 26. VI. 1943 roku przez samoloty niemieckie. Obok cerkwi znajduje się niewielki cmentarz greckokatolicki pochodzący z XVIII wieku, najstarszy nagrobek z czytelną inskrypcją pochodzi z 1826 roku. Na krzyżach pochodzących z połowy XIX wieku widać napisy zarówno alfabetem łacińskim jak i cyrylicą.
Kościół katolicki pod wezwaniem Chrystusa Króla wybudowany został w 1914 roku według wzoru architektonicznego cerkwi.64 65
Znacznie młodsza niż cerkiew, acz zachowana w dobrym stanie jest kapliczka, znajdująca się obok domu z nr 73. Murowana kapliczka powstała na początku XX wieku.66 67
LIPSKO
- Kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Andrzeja Apostoła. Murowana świątynia wzniesiona została w drugiej połowie XVIII wieku dzięki fundatorom Justynie i Stanisławowi Lipskim, na miejscu pierwotnego kościoła wzniesionego w 1625 roku przez fundatorkę Helenę Lipską. Jest to budowla jednonawowa z półkoliście zamkniętym prezbiterium. Jego wyposażenie składa się z wielu cennych elementów, z których należy wymienić:
- Ołtarz główny z około1890 roku wykonany według planu Aszklara w Haczowie
- obraz ołtarzowy Najświętszej Marii Panny, namalowany w Rzymie poświęcony przez Papieża Leona XIII, a sprowadzony na koszt właścicieli dworu w Łukawicy Zborzilów,
- portrety sarmackie Justyny i Stanisława Lipskich z 1780 roku,
- obraz olejny świętego Andrzeja Apostoła,
- ambona z 1894 roku
- stacje męki Pana Jezusa z 1893 roku,
- figura świętego Jana z 1895 roku.
Przy kościele znajduje się plebania z XIX wieku.68 69
Przy kościele znajduje się murowana plebania, datowana na wiek XIX. Zabytkiem o charakterze sakralnym jest także murowana kaplica, z tego samego wieku.70 71
ŁÓWCZA
- Zespół dawnej kościoła rzymsko katolickiego. Drewniana cerkiew pod wezwaniem świętego Paraskewy została wybudowana w latach 1769-1799 jako kościół, później została przejęta przez grekokatolików. Posiada ona budowę trójdzielną, którą tworzą prezbiterium, nawa i babiniec. Nawa posiada ośmiopolową kopułę krytą blachą i zwieńczoną wieżyczką. Obok świątyni znajduje się drewniana dzwonnica z 1820 roku.
- Murowana kaplica cmentarna wybudowana w 1848 roku.
- Cmentarz greckokatolicki z licznymi krzyżami, nagrobkami (kamieniarka bruśnieńska ). Najstarszy pochodzi z 1877 roku.
PŁAZÓW
- Kościół parafialny pod wezwaniem świętego Michała Archanioła wzniesiony został w latach 1818-1822 na miejscu drewnianego, który spłonął. Obok kościoła znajdują się dwie murowane dzwonnice z XIX wieku. Całość otoczona jest kamiennym murem z bramką. Obok murowana plebania z tego samego okresu. Całość otoczona jest pięknym starodrzewiem.
- Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. Wzniesiona została w 1936 roku na potrzeby miejscowej parafii, służyła jej do końca II wojny światowej. Jej wnętrze jest otynkowane, lecz pozbawione polichromii. Po drugiej wojnie światowej została opuszczona i przeznaczona na magazyn. W ostatnich latach odbywały się w niej okazjonalne nabożeństwa greckokatolickie.72 73
Fot. 9. Cerkiew w Płazowie 
Źródło: P. Wład, M. Wiśniewski, „Roztocze Wschodnie” Lubaczów 1999 r.
- Zachowała się też murowana plebania z II połowy XVIII wieku, obecnie użytkowana przez Urząd Pocztowy. Na cmentarzu parafialnym przy ulicy Cmentarnej znajduje się murowana kaplica z I ćwierci XX wieku, mamy także murowaną kapliczkę przydrożną, datowaną na I połowę XIX wieku.74 75
WOLA WIELKA
- Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Bożej. Wybudowana została w 1755 roku. Ma ona budowę trójdzielną z jedną pękatą, ośmiopolową kopułą nad nawą. Była ona świątynią filialną cerkwi parafialnej w Krupcu. Obok cerkwi stoi drewniana dzwonnica z XVIII wieku o konstrukcji słupowo – ramowej. Wokół świątyni znajdują się nagrobki greckokatolickie charakterystyczne dla ośrodka kamieniarskiego w Bruśnie.76 77
Fot. 10. Cerkiew pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Woli Wielkiej.
Źródło: P. Wład, M. Wiśniewski, „Roztocze Wschodnie” Lubaczów 1999 r.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.