Zarys dziejów Narolszczyzny
Osadnictwo na terenie gminy Narol pojawiło się bardzo wcześnie. Pierwsze ślady pobytu człowieka pochodzą z młodej epoki kamienia.
Około 2350 roku p.n.e. pojawiły się ludy kultury ceramiki sznurowej. Zajmowały się one pasterstwem i myślistwem.
Wyraźne ożywienie osadnictwa na terenach obecnej gminy Narol nastąpiło między VI-XIII w. Ludność zamieszkująca te ziemie wywodziła się prawdopodobnie z plemienia Łędzian.
Od X wieku ziemie te weszły w skład Grodów Czerwieńskich będących pod panowaniem Mieszka I. W 981 roku Włodzimierz Wielki- książę ruski podbił te ziemie wcielając je do swojego państwa.
W 1462 roku ziemie te weszły w skład Korony i pozostały pod władzą Polski aż do pierwszego rozbioru w 1772 roku.
Druga połowa XIV i XV wieku to okres znacznego ożywienia gospodarczego. Zaczynają powstawać dwory i pałace, a wraz z nimi olbrzymie latyfundia.
Działalność gospodarczą prowadzą liczne młyny, tartaki, huty żelaza i szkła, browary i gorzelnie.
W 1648 roku tereny gminy zdobyte zostały przez Bohdana Chmielnickiego. Rok 1656 to przemarsz wojsk i walki podczas wojny ze Szwedami. W 1672 roku pod Narolem znalazły się zakony tatarskie rozbite przez wojska Jana III Sobieskiego.
Pod koniec XVIII wieku Narol i 13 wsi stanowiło własność Antoniego Feliksa hrabiego Łosia.
W wyniku rozbiorów tereny obecnej gminy znalazły się pod panowaniem austriackim wchodząc w skład cyrkułu bełżeckiego, a po jego likwidacji żółkiewskiego.
Podczas powstania styczniowego w 1863-65 miały miejsce liczne potyczki. W 1863 roku pod Narolem miała miejsce jedna z większych bitew powstańców z wojskami zaborczymi. Doszło wtedy do pożaru pałacu łosiów, a w części spłonęło również miasto.
Zasługą cesarza Franciszka Józefa I było wprowadzenie obowiązkowego nauczania. Językiem wykładowym był język polski. Powstaje wiele szkół na terenie gminy.
Pod koniec XIX wieku rozpoczyna się wielka emigracja mieszkańców Narolszczyzny, głównie do USA.19
Znaczne zniszczenia przyniosła I wojna światowa. Toczyły się tu walki 5 armii rosyjskiej gen. Plehwego i austryjacko - węgierskiej arcyksięcia Józefa Ferdynanda. W wyniku zniszczeń, spowodowanych tą wojną, a następnie reorganizacji najniższego szczebla administracji państwowej osiedle utraciło status miasteczka, choć gmina narolska nadal nosiła oficjalną nazwę Narol Miasto.20
Narol po I wojnie światowej stał się drobną mieściną. Nękany częstymi pożarami w latach 1926-35. Wygląd miasta był podobny jak przed stu laty. Czworoboczny rynek z kolumną świętego Floriana, który nadal patronował miasteczku. Domostwa małe. Kilkanaście wąskich uliczek. Nie przywrócono już miasteczku pierwotnego wyglądu. Raz na zawsze z rynku zniknęły kamieniczki z sukiennicami.21
15 IX 1939 roku Narol zajęły wojska hitlerowskie. 18 IX uderzył na nie od północnego – zachodu 3 batalion ppłka Romana Warta z 12 wadowickiego pułku piechoty wzmocniony kompanią kolarzy i jednostką saperów. Następnego stanęła tu cała 6 dywizja piechoty generała Bernarda Monda, która została otoczona i 20 IX złożyło broń kilkanaście kilometrów dalej na południowy- zachód. Hitlerowcy urządzili tu w 1940 roku obóz pracy dla Żydów, a od 1942 roku dokonali kilku morderstw na mieszkańcach. Hitlerowskie placówki były atakowane przez partyzantów. Między innymi w listopadzie 1942 roku oddziały Jana Kędry „Błyskawicy” i Wilhelma Szczepankiewicza „Drugala” rozbiły posterunek żandarmerii, w miesiąc później oddział Witolda Kopcia „Ligoty” zniszczył tartak w maju 1943 roku oddział Mariana Wandy „Polakowskiego” zaatakował posterunek żandarmerii i zniszczył dokumenty w gminie, a także w gminie w sąsiednim Lipsku. 22
Po wyzwoleniu 22 lipca 1944 roku Narolszczyzna rozpoczyna odbudowę i organizację życia w nowych warunkach. Narol wszedł w skład powiatu lubaczowskiego, województwa rzeszowskiego. Pierwszym wójtem gminy został Franciszek Wolańczyk, sekretarzem Franciszek Piwucki. Powstaje Gminna Rada Narodowa. Po reformie rolnej z 1946 roku dobra Narola przeszły na własność Państwowego Ośrodka Kultury Rolnej, a następnie pod Państwowe Nieruchomości Ziemskie.
W 1968 roku gospodarstwa w Łówczy Starej i Nowej, Huta Złomy i Narolu przejmuje Krakowska Hodowla Roślin. Prowadzona jest produkcja roślinna i zwierzęca, 25 – hektarowy sad, młyn, tartak, gorzelnia i warsztaty naprawcze.
W 1987 roku Gospodarstwa przejmuje kombinat „Igloopol” w Dębicy, zakładając Zakład przetwórstwa Rolnego, którego wieloletnim dyrektorem był Tymoteusz Nowak.
W latach sześćdziesiątych następuje dalsza rozbudowa Narola, powstają nowe obiekty takie jak: Wiejski Dom Towarowy, Ośrodek Zdrowia, Bank Spółdzielczy, Posterunek Policji, stacja obsługi samochodów. Zakład drzewny w Narolu produkuje znane w całym kraju domki campingowe.
Wybudowano oczyszczalnie ścieków, wodociąg wiejski zasilają w wodę mieszkańców Narola, Zagrody, Narola Wsi, Lipia, Lipska, Jędrzejówki i Krupca. Na obszarze 500 ha przeprowadzono rekultywację gruntów.
W 1954 roku w związku z przeprowadzono reformę administracyjną w miejsce gmin wprowadzono gromady, likwidując jednocześnie gminę Narol miasto. Nowa jednostka gromada miała już w nazwie tylko Narol. W wyniku kolejnej reformy administracyjnej w 1973 roku powstała gmina zbiorowa z siedzibą w Narolu, należąca w latach 1975-1998 do województwa przemyskiego.
Lata dziewięćdziesiąte to dalsza rozbudowa infrastruktury technicznej. Od 1998 roku funkcjonuje nowoczesna centrala telefoniczna. W tym samym roku oddano do użytku gminie wysypisko śmieci. Wykonano wiele prac przy gazyfikacji wsi i budowie wodociągów.
Dzięki tym inwestycjom gmina Narol posiadająca świetne walory turystyczne i wiele pamiątek historycznych może stać się regionem niezwykle atrakcyjnym.23
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.